ویژه شهادت حضرت امام حسن عسکری / از روزگاران بسیار دور تا به امروز، همواره زندگانى و رفتار مردان بزرگ كه ابعاد انسانی برجسته ای داشته‌اند، مورد توجه بوده است. در این میان، پیامبران الهى و پیشوایان مكتب علوى، یگانه افرادى هستند كهجامعتمام صفات برجستههستند و از سوى پروردگار به عنوان الگوهایى شایسته براى همگان معرفى شدهاند.
این نوشتار، نگاهى است گذرا به گوشههایى از تلاش فرهنگى «امام حسن عسكرى علیهالسلام »، همراه با بررسى كوتاهى از اوضاع سیاسى و اجتماعى آن دوران.
پیكار امام حسن عسكرى علیهالسلام، از پسوند «عسكر» در نام مباركشان پیداست. عسكر، در زبان فارسى به معناى لشكر و پادگان به كار برده مىشود. آن حضرت به خاطر ترسى كه در دل حاكمان بنىعباس ایجاد شده بود، تمام مدت امامت خود را بالاجبار در محله نظامیان، سكونت داشت. «متوكل»، خلیفه عباسى به خاطر ترس شدیدى كه از امام هادى علیهالسلام و فرزند بزرگوارش امام حسن علیهالسلام داشت، آن دو وجود پر بركت را از مدینه به سامرا تبعید نمود و تا پایان عمر در حلقه مراقبت لشكریانش نگه داشت.
تولد و شهادت
امام حسن عسكرى علیهالسلام یازدهمین پیشواىشیعیانجهان، به سال ۲۳۲ ق. در شهر «مدینه» دیده به جهان گشود. پدر بزرگوارش «امام هادى علیهالسلام » است.
مادر گرامى آن حضرت، «سوسن»(۱) یا «حُدَیْثه»(۲) بانویى نیكوكار، پارسا و دانشمند بود كه پس از شهادت امام هادى و امام عسكرى علیهماالسلام چندى مسئولیت امور شیعیان را به عهده داشت و پناهگاه شیعیان شمرده مىشد.
از آنجا كه امام علیهالسلام همچون پدرش به دستور خلفاى عباسى در محله «عسكر» (منطقه نظامى) سامرا ساكن بود، به «عسكرى» معروف گردید.(۳) كنیهاش «ابومحمّد» و القاب معروفش «نقى» و «زكى»است.آن حضرتشش سال امامت نمود و در ۲۸ سالگى به دست «معتمد» عباسى به شهادت رسید.(۴)
جهاد فرهنگى و سیاسى
امام حسن عسكرى علیهالسلام در هدایت مردم و دفاع از اسلام، لحظهاى قرار نداشت. سراسر عمر كوتاه خود را به جهاد و مبارزه در راه خدا اختصاص داد. اگرچه امام عسكرى علیهالسلام در اوج جوانى به شهادت رسید، لیكن تلاش و مبارزات فراوان آن حضرت در دو جبهه «فرهنگى» و «سیاسى»، ثمرات گوناگونى به همراه داشت.
در بعد فرهنگى، باعث نجات اسلام از كجروىهاى فكرى و بروز عقاید خرافى شد و در بُعد سیاسى نیز چهره شوم حكومتهاى عباسى را ـ كه به نام امیرالمؤمنین و خلیفه مسلمین، ریاست مىنمودند ـ آشكار ساخت.
پیكار سیاسى
پیكار امام حسن عسكرى علیهالسلام، از پسوند «عسكر» در نام مباركشان پیداست. عسكر، در زبان فارسى به معناى لشكر و پادگان به كار برده مىشود. آن حضرت به خاطر ترسى كه در دل حاكمان بنىعباس ایجاد شده بود، تمام مدت امامت خود را بالاجبار در محله نظامیان، سكونت داشت. «متوكل» خلیفه عباسى به خاطر ترس شدیدى كه از امام هادى علیهالسلام و فرزند بزرگوارش امام حسن علیهالسلام داشت، آن دو وجود پر بركت را از مدینه به سامرا تبعید نمود و تا پایان عمر در حلقه و مراقبت لشكریانش نگه داشت.(۵) بدین ترتیب، امام حسن عسكرى علیهالسلام تمام دوران امامت خود را در تبعید، محاصره مأموران عباسى یا در زندان سپرى نمود. با این همه، در مدار مخالفت حكومت بنىعباس گام برمىداشت. نه چون عالمان دربارى براى ماندگارى حكومت، دعا مىكرد و نه در اعیاد سلطنتى مانند دیگر شخصیتهاى مذهبى، به دست بوسى خلیفه مىشتافت. حتى وقتى كه خلیفه به مسافرت مىرفت، در هنگام بازگشت كه همه چهرههاى علمى، فرهنگى، نظامى و سیاسى به پیشوازش مىرفتند و همه قبایل به ترتیب منزلت خانوادگى بر سر راهش، همراه با پرچمهاى ویژه مىایستادند، امام عسكرى علیهالسلام حضور نمىیافت و بدین گونه، مشروعیت حكومت ظالم عباسى را زیر سؤال مىبرد.
مبارزه دلیرانه و تلاش خستگىناپذیر حضرت عسكرى علیهالسلام باعث شد تا نیمى از شش سال امامتش، در زندان سپرى گردد و در زندان مخوف عباسى زیر شدیدترین شكنجه قرار گیرد.
ترس حكومت از امام تا بدانجا بود كه جاسوسان مرتب نزد امام عسكرى علیهالسلام آمد و شد داشتند و تمام رفتار و گفتار آن حضرت را مو به مو گزارش مىكردند. هیچ كس اجازه ورود نزد آن حضرترانداشت. برخى مأموران براى چاپلوسى، امام را نزد پادشاه عباسى خطرناك و در پى دست یازیدن به حكومت، معرفى مىكردند و از فعالیتهاى سیاسى و ارتباط ایشان با برخى شیعیان و مخالفان حكومت خبر مىدادند.
مبارزه دلیرانه و تلاش خستگىناپذیر حضرت عسكرى علیهالسلام باعث شد تا نیمى از شش سال امامتش، در زندان سپرى گردد و در زندان مخوف عباسى زیر شدیدترین شكنجه‌ها قرار گیرد.
یكى از روشهاى شكنجه، تنورى بود از چوب و پر از میخ؛ بدین گونه كه میخها را از بیرون كشیده بودند، چنانكه نوك تیز آن به مقدار دو یا سه سانتىمتر از جداره داخل تنور پیدا بود. امام عسكرى علیهالسلام و برخى شیعیان آن حضرت را درونتنور قرار مىدادند و درپوشى بر آن مىنهادند و آن را به سرعت روى زمین مىغلطانیدند. میخها در بدن فرو مىرفت و دردى جانكاه داشت.(۶)
عوامل دشمنى با امام عسكرى علیهالسلام
دشمنى بنىعباس با امام علیهالسلام در سه محور كلى قابل بررسى است:
- عزّت نفس، آزاد اندیشى، مسئولیتپذیرى و مبارزه خستگىناپذیر امام حسن عسكرى علیهالسلام بر ضد خلفاى ستمگر.
- دشمنى دیرینه بنىعباس با علویان.
عباسیان كسانى بودند كه با شعار «الرّضاء من آل محمّد صلى الله علیه و آله» حمایت مردم را به خود جلب كرده و بر اریكه قدرت تكیه زدند. بزرگترین دستآویز آنان نیز در مدت شصت سال تلاش و تبلیغ، بهرهگیرى از خون پاك سرور شهیدان، حضرت امام حسین علیهالسلام بود. آنان به خوبى مىدانستند كه وارثان حقیقى خلافت رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم «امامان شیعه»هستند. از این رو، علویان را همواره یگانه رقیب خویش در حكومت مىشمردند و تمام سعى خود را در نابودى آنها به كار مىگرفتند. زندانهاى خود را از مردان و زنان علوى پركرده بودند و حتى بزم عیاشى خود را در كاخ‌هایى مىچیدند كه دیوارهاى آن، مدفن جوانان علوى بود و در زیر سنگفرش‌هاى ایوان و تالارهاى آن، صدها علوى زنده به گور شده بودند.
خلفا و كارگزاران بنىعباس تمام دارایى علویان را گرفته بودند، چنانكه از فقر و نادارى، چهرهاى رنجور و قامتى ضعیف داشتند. با این همه، آتش دشمنى عباسیان جز با نابودى كامل و حتى زدودن نام و یاد علویان از دل‌ها، خاموش نمىشد.
- ویژگىهاى شخصى امام حسن عسكرى علیهالسلام .
ویژگىهاى برجسته آن حضرت فراوان است، اما دو چیز بیشتر از همه موجب دشمنى بنىعباس مىشد:
الف) شخصیّت آن حضرت
امام حسن عسكرى علیهالسلام در میان مسلمانان آگاه و دیندار، مقامى بلند و منزلتى نیكو داشت. آوازه دانش و فضل وى در سراسر بلاد پهناور اسلام پیچیده بود. مقام معنوى امام در گستره جهان اسلام، براى خلفاى عباسى بسیار گران مىآمد؛ به ویژه این كه مىدیدند بسیارى از درباریان، فرماندهان و بزرگان مسلمان از حجاز، عراق و ایران و حتى برخى شخصیتهاى عباسى شیفته آن بزرگوار شده و از ایشان به چشمهسار علم، زهد، پارسایى، سخاوت، فتوت، سیادت و عظمت یاد مىنمایند، در آتش رشك و حسد مىسوختند.
ب) وجود مبارك امام زمان علیهالسلام
در میان مردم، اخبارى كه از وجود مبارك امام زمان علیهالسلام خبر مىداد، به تواتر مىرسید. و از این كه همگان شنیده بودند كه به وسیله ایشان جهان پر از عدل و داد مىگردد، موجى از شادى و افقى از امیدوارى در میان آگاهان و ستمدیدگان مىگشود.
این اخبار، ذهن حاكمان بنىعباس را نیز به خود مشغول مىنمود. چنان كه جاسوسان فراوانى در اطراف خانه امام گماشته بودند تا بلكه خبر میلاد «مهدى موعود» را به گوش آنان برسانند. با این همه، امام عسكرى علیهالسلام هم ارتباط خود با شیعیان را حفظ مىنمود و هم در پنهان ساختن وجود مبارك امام زمان علیهالسلام موفق بود.(۷)
پی نوشت‌ها:
- اصول كافى، ج ۱، ص ۵۰۳/ كشف الغمّة فىمعرفة الائمة، ج ۳، ص ۲۸۴٫
- ارشاد، شیخ مفید، ص ۶۵۴، البته نام‌هاى دیگرى نیز براى مادر آن حضرت نوشتهاند. (اعلام الورى، علامه طبرسى، ص ۳۶۶٫)
- معانى الاخبار، شیخ صدوق، ص ۶۵٫
- دلائل الامامة، محمد بن جریر طبرى، ص ۲۲۳٫
- مناقب آل ابیطالب، ابن شهرآشوب، ج ۴، ص ۴۲۹/ اعلام الورى، ص ۳۵۱٫
- المحاسن و المساوى، ص ۵۳۱/ تاریخ الفخرى، ابن طقطقا، ص ۲۱۴٫
- مناقب آل ابیطالب، ج ۴، ص ۱۹۴٫